Mazowsze – Gwara

 

Cechą charakterystyczną dialektu mazowieckiego jest znane również na innych terenach kraju tzw. Mazurzenie. Mieliśmy z nim do czynienia również w regionie Kujaw, chociaż jego stopień był nieco mniejszy, głównie ze względu na odległość od centrum języka. Nie należy jednak bagatelizować wpływów mazurzenia na inne regiony, gdyż okazuje się, że zasięg naleciałości językowych jest dużo większy niż sam region. Istotne wpływy w kwestii wymowy, czy pisowni możemy znaleźć nawet na terenie bardzo odległego Podlasia, czy terenów wielkopolski. Język stosowany w regionie nie jest jednak równomierny, a duże zróżnicowanie językowe wynika z jego rozpiętości oraz kilku mniejszych grup etnicznych, znajdujących się na jego terenie.

Dialekt mazowiecki jest uznany zaraz za językiem Kaszubskim jako najbardziej odrębny dialekt w polski. Co prawda, nie odznacza się tak dużą autonomią jak odrębny język Kaszubski, ale jego wpływy na inne dialekty są bardzo widoczne. Cechy dialektu możemy odnaleźć zarówno w gwarze regionu Borów Tucholskich, jak i niżej położonych terenów sięgających północnych krańców Małopolski. W dialekcie mazowieckim możemy wyróżnić wiele charakterystycznych cech, z których najpopularniejsze są mazurzenie oraz fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczająca. Są to cechy wymowy dialektu mazowieckiego, stanowiące w dużym stopniu o jego odrębności. 

Fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczająca powoduje, że końcówki wyrazowe brzmią mniej dźwięcznie, tak jak np. „już należało – jusz należało”, „pomóż mi – pomósz mje”. 

Mazurzenie jest natomiast najbardziej rozpoznawalną cechą określającą dialekt mazowiecki, która rozprzestrzeniła się na inne gwary regionalne. Charakterystyczne dla mazurzenia jest zmienianie form wyrazowych, co skutkuje zupełnie odmienną wymową np. „cztery – ctery”, „wieczór – wjecór”, „Mazowsza – Mazowsa”, „pszczoły – pscoły”. Mazurzenie cechuje się również:

– zmianą „a” w „o” – np. zagrał = zagroł

– podwyższanie „y” do „i” – np. gruby = grubi

– „ę” oraz „e” występujące przed nosowym „en” zmieniają się w „a” – np. więcej = wiancyj, mięso – mjanso

– upowszechnienie „e” zamiast „a” – np. powiadać – powiedać

– przejście –ja w –je – np. jakby = jekby, jadło = jedło

– przejście ra- w re- – podarło = poderło, tarł = terło

– redukcja miękkości w grupach „św”, „dźw” – np. świnia = śwynia, niedźwiedź = niedźwiedź

– stwardnienie „li” w „ly”  – np. lipa = lypa, malina = malyna

– niekonsekwentne zgrubienia lub zdrobnienia zależne od regionu – np. szczeniaki = szczeniaky, muchy = muchi

Teren Mazowsza silnie związany jest z oczywistych względów z gwarą warszawką, która stanowi twór względnie nowy, istniejący od około 300 lat. Jej cechą charakterystyczna jest pomieszanie języka ogólnopolskiego, często literackiego z licznymi wpływami obcych cech językowych. Tak więc znajdziemy tutaj między innymi słowa i wymowę pochodzące z niemieckiego, jidysz, rosyjskiego, ukraińskiego, białoruskiego, czy francuskiego. Naleciałości językowe były szczególnie widoczne przed II wojną światową tworząc prawdziwy narodowościowy i językowy magiel. W chwili obecnej jednak, poprzez politykę przesiedleńczą i wojenną pożogę cechy gwary warszawskiej są w dużej mierze zatracone, a odnaleźć je można tylko wśród nielicznych już, starszych mieszkańców Warszawy. Można tylko domniemywać w jakim kierunku rozwinęłaby się gwara warszawka oraz dialekt mazowiecki, gdyż w chwili obecnej poprzez rozwój mediów mamy do czynienia ze zjawiskiem ujednolicania języka szczególnie w ośrodkach miejskich.