Region Kujawy

– Gwara –

---

Ze względu na podział terytorialny regionu Kujaw w okresie zaborów, obaj zaborcy zostawili naleciałości językowe w charakterystycznej mowie regionu. Pod względem przynależności do grup językowych gwara kujawska należy do dialektu wielkopolskiego, chociaż posiada również wspólne cechy językowe z Mazowszem, Ziemią Dobrzyńska i Chełmińską. W słownictwie regionalnym można znaleźć wiele słów, których znaczenie jest podobne w okolicznych regionach i spotykane np. w Wielkopolsce, czy na Kociewiu. W kwestii różnic składniowych w stosunku do powszechnie używanego języka polskiego możemy wyróżnić na przykład:

*przejście „a” w „o” np. żadyn – żodyn

* „ę” zastępowane w nosowe „i” oraz „y” – większy – winkszy

* „o” na początku wyrazu ulega zmianie w „ło” – łokno, łotwarty

* „o” w środku wyrazu przechodzi nieraz w „ó” – dóm

* uproszczenia „ższ” – niższy – niszy

* nazwy zwierząt domowych i gospodarskich z przyrostkiem

„ok” – kurczok, świniok, kociok, koziok

* duża grupa zapożyczeń z języka niemieckiego

Przybliżenie charakterystyki języka nabiera sensu dopiero, w bezpośredniej konfrontacji ze słownictwem regionalnym. Zapoznajcie się więc ze słowniczkiem ciekawych terminów gwarowych z regionu Kujaw, które potrafią zaskoczyć niejednego czytelnika:

Ajuści – jeszcze czego

Akuratnie – dokładnie

Ancug – garnitur

Antrejka – przedpokój

Afty – hafty

Babok – strach na wróble

Bania – dynia

Bebzun – duży brzuch

Berbelucha – brudna, mętna ciecz

Bety – pościel

Bibulić – pisać

Borgować – pożyczać

Bożo krówka – biedronka

Burtnik – krawężnik

Bejmy – pieniądze

Blałka – wagary

Bździągwa – pogardliwie o kobiecie

Bocheniarz – robotnik sezonowy

Chabatuła – gałązki na opał

Chachoł – kołnierz

Chabas – mięso

Chęchy – moczary, mokre zarośla

Ciengiem – wciąż

Ciułać – gromadzić

Cug- przeciąg, ciąg w kominie

Ciul – oferma niedorajda

Dalgo – prędzej

Dinks – nieokreślona rzecz

Durch – ciągle

Dziabka – motyka

Ejber – łobuz

Ekensztyjer – osoba stojąca po ulicach, wałęsacz

Fanga – cios

Febra – gorączka

Flancować – sadzić

Furt – ciągle

Fyrtel – wyznaczona część terenu

Faryna – cukier

Fociu – ojciec

Fujty – nogi

Fyrać – uciekać

Gable – widły

Gały – oczy

Glajda – osoba niechlujna

Gluba – smarki z nosa

Glubka – świnka mirabelka

Gracka – motyka

Gulorz – indyk

Głabać – kraść

Gilejza – niezdara

Glazejki – rękawiczki

Heklować – robić na szydełku

Halbka – flaszka

Haman – osoba ciężka, niezdarna

Hazaj – zając

Ino – tylko

Inszy – inny

Jabzo – jabłko

Judy – uda

Jupka – kurtka

Ji – je obiad

Jagata – gęś

Kachlok – piec kaflowy

Kalafa – twarz

Kierda – wieprz

Klofta – duży kawałek drewna, coś ciężkiego

Knyp – nóż

Kolonialka – sklep spożywczy

Koprowina – miedź

Kociamber – kot

Kuzaj – kuzyn

Lachnąć – pocałować

Land – wieś

Latoperz – nietoperz

Laufboba – posłaniec

Ligęza – niedojda

Lorbas – kawał chłopa, urwis

Luntrus – łobuz

Łoński rok – poprzedni rok

Łyngol – ktoś wysoki

Łyskać się – błyskać się

Machorka – tytoń do fajki

Majlfut – wycieczka

Mglić – nudności

Młodzie – drożdże

Mónka – mąka

Mónż – mąż

Mutra – nakrętka

Mucia – matka

Mieć ptapty – być niedorozwiniętym

Ma sztycha – jest nadpsute

Nagrygolić – nabazgrać

Na przybość – bez skarpet

Na rymby – ubrać coś na lewą stronę

Norać się – brudzić się

Nynać – spać

Nyrol – skąpiec

Nuplać – spać

Obrok – pasza dla konia

Obstalować – zamówić

Ospa – pasza dla zwierząt

Ozimbinie – oziębienie

Obśrupany – obszczerbiony

Opyplany – brudny, niechlujny

Ogróżka – dreszcze z powodu gorączki

Opałka – koszyk

Paplina – topola

Pierduśnica – plotkara

Pirón – piorun

Plaski – plomba

Po wiela – po ile

Poddziesónto – drugie śniadanie

Posiasny – dopasowany, ergonomiczny

Pólik – policzek

Proszczok – prosię

Przetrejbować – zmielić

Przylepka – piętka chleba

Pugilares – portfel, etui

Pagować – podglądać

Polica – półka

Poruta – wstyd

Plyndz – placek ziemniaczane

Peja – wesz, pchła

Reizen tasza – torba podróżna

Roboszek – robaczek

Rozchemłany – rozpięty pod szyją

Ruk cuk – szybko i sprawnie

Ryptura – przepuklina

Rajzować – podróżować

Rumpuć – gęsta zupa jarzynowa

Reputaśny – energiczny

Sekulory – okulary

Sklep – piwnica do przechowywania płodów rolnych

Strychołek – osełka do kosy

Szajerek – budynek na drewno

Szwunk – zręczność

Szwargotać – mówić po niemiecki

Szwejcować – spawać

Szajges – cwaniaczek

Skiciu – chłopiec

Szewiot – wełniana tkanina

Szmuchel – oszustwo, kradzież

Taradajka – bryczka

Tuk – szpik kostny, przygłup

Tasz – buda tramarska

Truna – trumna

Ukrychać – ugnieść gotowane ziemniaki

Uhajtać – uciąć

Ulingołka – owoc dzikiej gruszy

Welbunek – strop

Wygogolony – wydekoltowany

Wećpić – wrzucić

Wuchta – duża porcja

Zajzer – kwas solny

Zaś – później, potem

Zezuć się – zdjąć buty

Zeblyć – zdjąć ubranie

Zoinczy – zajęczy

Zbyry – zabawy

Zynder – łobuz, nierób

Żgajek – maluch

Żympolić – słabo grać na instrumencie muzycznym

Żybura – mętna ciecz